Znani Leszczynianie

Leo Baeck (1873-1956)

Powszechnie znany i szanowany rabin i filozof, przedstawiciel judaizmu postępowego, urodzony w Lesznie w 1905 r. Po dojściu w 1933 r. Hitlera do władzy, Leo Baeck stanął na czele organu reprezentującego niemieckich Żydów. Odrzucił wówczas kilka ofert emigracji, został aby pomóc innym: podjął się m.in. trudu rozmów, negocjacji oraz starań o pieniądze dla ludzi cierpiących. W 1943 r. został wysłany do obozu koncentracyjnego w Theresienstadt, tylko dzięki zwykłej pomyłce informacyjnej uniknął śmierci. Był prezesem Światowej Unii dla Judaizmu Postępowego (World Union for Progressive Judaism, WUPJ). Wielokrotnie wyróżniany tytułem doktora honoris causa. 

Leo Baeck był człowiekiem znacznie wyprzedzającym swoją epokę. Dał temu wyraz jako rabin i jako uczony popierając idee dialogu i tolerancji wobec innych wyznań i szkół myślenia. Już w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku nawoływał do religijnego dialogu Żydów z Chrześcijanami i Muzułmanami. Uważał, że tylko lepsze, wzajemne poznanie prowadzi do zrozumienia drugiej strony i współpracy opartej na poszanowaniu utrzymujących się odrębności. Być może wielowyznaniowe tradycje Leszna - miasta znanego z tolerancji - kształtowały światopogląd Leo Baecka.

Zmarł nagle w wieku 83 lat.

Stanisław Antoni Grochowiak, pseud. Kain,

S.G, (S.G), St., St.G, Stg. (1934-1976)

Literat, publicysta, autor utworów poetyckich, powieści, opowiadań, dramatów, słuchowisk radiowych, scenariuszy filmowych i telewizyjnych. Wymieniany wśród czołowych polskich turpistów. Najbardziej znane tomiki jego poezji: "Menuet z pogrzebaczem", "Rozbieranie do snu" i "Agresty" tłumaczone były m.in. na język angielski, francuski, niemiecki i rosyjski.

Malował, rzeźbił i grał na pianinie. Wiersze pisał już w czasach szkolnych. W LO, w szkolnym pisemku „Latarnia”, zamieszczał swe rysunki. „Świat”, dodatek do „Głosu Wielkopolskiego”, wydrukował jego fraszki (1949). W dodatku do „Słowa Powszechnego” zatytułowanym „W młodych oczach” wydrukowano (1951) wiersze S.: Ave Maryja i Notuję deszcz. Pierwsze wydania książkowe jego utworów ukazały się w 1956. Były to: zbiór wierszy Ballada rycerska i powieść Plebania z magnoliami.

Zmarł 2 IX 1976 w Warszawie, pochowany został tamże 8 IX, na cmentarzu na Powązkach.

28 V 1977 ówczesna  Wojewódzka Biblioteka Publiczna, a dziś Miejska Biblioteka Publiczna w Lesznie, otrzymała jego imię. Na frontonie budynku biblioteki przy ul. Bolesława Chrobrego 3 odsłonięto tablicę pamiątkową o treści: „Stanisław Grochowiak 1934-1976”. Od 1977 dawna ulica Miodowa na Zatorzu w Lesznie, w dzielnicy, w której się wychował (w domu przy ul. Święciechowskiej) nosi imię Stanisława Grochowiaka. 24 I 1997 odsłonięto tablicę pamiątkową na domu przy Nowym Rynku 21, w którym Grochowiak się urodził. Od 1994 roku leszczyńska biblioteka co dwa lata organizuje ogólnopolski konkurs literacki im. Stanisława Grochowiaka, a Miejski Ośrodek Kultury w Lesznie organizuje co roku ogólnopolskie konkursy recytatorskie, którym Grochowiak patronuje. We wrześniu 2001 otwarto w MBPL „Pokój Stanisława Grochowiaka”, ze stałą ekspozycją fotografii, rękopisów, książek i plakatów.

Jan Jonston of Crageburn (1603-1675) 

Urodzony w Szamotułach w rodzinie szkockiego imigranta wyznania kalwińskiego. Uczył się w gimnazjach w Ostrorogu, Bytomiu Odrzańskim i Toruniu, następnie studiował w Saint Andrews w Szkocji. W 1625 r. osiadł w Lesznie, gdzie kontynuował swą pracę naukową. Swe pierwsze dzieło przyrodoznawcze opublikował w Amsterdamie. Po studiach medycznych i botanicznych w Holandii, objął posadę nauczyciela i wychowawcy Bogusława Leszczyńskiego. Podczas odbywanej ze swym uczniem podróży naukowej po Europie, w 1634 r. w Lejdzie i Cambridge uzyskał stopień doktora medycyny. Jako nadworny lekarz Leszczyńskich, lekarz miejski i nauczyciel gimnazjum, Jan Jonston przebywał w Lesznie do 1656 r. Po pożarze miasta osiadł na Śląsku. Zmarł w Składowicach nieopodal Lubina, pochowany został na cmentarzu kalwińskim w Lesznie. Pisane po łacinie  dzieła przyrodnicze i medyczne Jonstona, cieszyły się uznaniem i poczytnością w wielu krajach Europy. 

Jan Amos Komeński (1592-1670) 

Pedagog, teolog, filozof, urodził się 28 III 1592 r. w Nivnicach na Morawach. Studiował w Herbornie i Heidelbergu. W Lesznie schronił się wraz ze wspólnotą Braci Czeskich w 1628 r. Przebywał tu do roku 1656, z przerwami na dłuższe wyjazdy do Anglii, Siedmiogrodu i Elbląga. W tym czasie wypełniał obowiązki duszpasterskie oraz zajmował się działalnością naukową. Podczas pobytu w Lesznie napisał swe najważniejsze dzieła pedagogiczne i stworzył teoretyczne podstawy koncepcji systemu szkolnictwa. Współuczestniczył w tworzeniu programów nauczania dla szkół w Szwecji, Siedmiogrodzie i Anglii – wszędzie tam stosowano podręczniki jego autorstwa. W latach 1635-1642 pełnił obowiązki rektora leszczyńskiego gimnazjum: zreformował szkołę, wprowadził do nauczania nowoczesne, dostosowane do wieku ucznia, podręczniki oraz zorganizował teatr szkolny. W 1645 r. uczestniczył w obradach Colloquium charitativum jako delegat Jednoty braci czeskich i kalwinistów. Utrzymywał kontakty naukowe i wyznaniowe z wybitnymi osobistościami w Polsce i Europie. Po pożarze Leszna w 1656 r., w którym utracił swe cenne zbiory i rękopisy, wyjechał do Holandii, gdzie w zmarł 15 XI 1670 r.

Stanisław Leszczyński (1677-1766)

Król Polski, książę Lotaryngii i Baru. Urodzony we Lwowie, syn Rafała Leszczyńskiego, podskarbiego koronnego, starosty generalnego wielkopolski i Anny z ksiażąt Jabłonowskich.  Wychowywany był w Lesznie, uczył się w gimnazjum braci czeskich, pod kierunkiem A.S. Hartmanna, byłego rektora szkoły i współpracownika J.A. Komeńskiego. W 1698 r. poślubił Katarzynę z Opalińskich, dziedziczkę znacznej fortuny tego rodu. W 1699 r. został wojewodą poznańskim. Po śmierci ojca kontynuował jego politykę sprzyjającą Szwecji i Francji. Po detronizacji Augusta II Mocnego z dynastii Wettinów, dzieki poparciu króla szwecji Karola XII  w 1704 r., obrany królem Polski. Koronowany 4 X 1705 w Warszawie. Rezydował w Rydzynie i Lesznie. Po spaleniu tych miast  w 1707 r. podczas wojny pólnocnej, opuścił Wielkopolskę  Po klęsce wojsk szwedzkich pod Połtawą w 1709 r. osiadł z rodziną w Szwecji. Abdykował  w 1714 r., z nadania Karola XII otrzymał  Księstwo Dwóch Mostów (Zweibrücken) w Nadrenii Palatynacie. Tam zmarła jego starsza córka Anna, pochowana w klasztorze w Gräfinthal. Po śmierci Karola XII w 1718 r. osiadł w Wissembourgu we francuskiej Alzacji. W 1725 r. jego córka Maria Leszczyńska została królową Francji, żoną Ludwika XV. W 1733 r. Stanisław Leszczyński ponownie został obrany królem Polski. Abdykował w 1735 r. (zachowując tytuł królewski) w Królewcu na rzecz Augusta III, syna Augusta II Mocnego. Po traktacie pokojowym  otrzymał w dożywotnie władanie  księstwo Lotaryngii i Baru. Jego dobra w Polsce,  wraz z rodowym Lesznem i Rydzyną, sprzedał w 1738 r. Aleksandrowi Józefowi Sułkowskiemu. Podczas 30 letniego panowania w Lotaryngii, Stanisław Leszczyński zasłużenie zdobył miano władcy oświeconego i dobroczynnego, mecenasa artystów i uczonych. Wiekopomnym dziełem Leszczyńskiego jest Plac Stanislas w Nancy, wpisany na listę światowego dziedzictwa kultury. Mauzoleum Stanisława i Katarzyny Leszczyńskich znajduje się w kościele Notre Dame de Bon – Secours w Nancy. Tam też złożono w 1768 r. serce ich córki, królowej Marii Leszczyńskiej.

Fot. archiwum ilustracji WN PWN

Peter Lindbergh (1944-2019)

Peter Lindbergh (prawdziwe nazwisko Brodbeck) przyszedł na świat 23.11.1944 r., kiedy Leszno było pod okupacją niemiecką. Jego ojciec był żołnierzem Wermachtu. W 1945 roku - po wkroczeniu do miasta Armii Radzieckiej - cała rodzina wróciła do Niemiec. W Lesznie zamieszkiwali na ostatnim piętrze kamienicy przy Rynku, w której dziś znajduje się restauracja Figaro. Ten budynek i miasto z czasów wojennych są pokazane w filmie „Peter Lindbergh - Women's Stories”.

Peter Lindbergh był uznanym na świecie fotografem mody. Do słynnego kalendarza Pirelli fotografował takie modelki, jak Nastassja Kinski, Eva Herzigova, Kiera Chaplin czy Selema Blair. Pracował dla wielkich projektantów mody: Giorgio Armaniego, Prady, Calvina Kleina, Hugo Bossa. Fotografował Pamelę Anderson, czy Naomi Campbell. W 1997 roku okrzyknięto go najlepszym fotografem modowym na świecie. Współpracował również z Madonną, Mickiem Jaggerem czy Tiną Turner.

O filmie dokumentalnym poświęconym fotografikowi, który częściowo kręcony był w Lesznie przeczytasz na stronie https://leszno.pl/Fotograf_gwiazd__urodzil_sie_w_Lesznie.html 

Fot. www.vogue.pl 

Roman Maciejewski (1910-1998)

Urodzony w Berlinie. W wieku 6 lat rozpoczął tam naukę gry na fortepianie.  W 1919 r. rodzina Maciejewskich przeniosła się do Leszna. Przyszły kompozytor uczęszczał do gimnazjum im. Komeniusza. Obdarzony niepospolitym talentem, otrzymał stypendium hr. Krzysztofa Mielżyńskiego z Pawłowic. Studiował w Konserwatorium w Poznaniu i w Akademii Muzycznej w Warszawie. Stanął na czele strajku szkolnego po dymisji Karola Szymanowskiego ze stanowiska rektora.  Relegowany z uczelni, dzięki protekcji ministra Józefa Becka otrzymał w 1934r. stypendium na wyjazd do Paryża.  Od tego czasu do polski przyjeżdżał jedynie na krótko.  Przebywał  w wielu krajach Europy. Okres drugiej wojny światowej spędził w Szwecji, następnie w USA, gdzie skomponował swe główne dzieło "Requiem". U szczytu powodzenia, zgodnie ze swymi zasadami życia i tworzenia zgodnie z naturą, opuścił USA , na kilka miesięcy osiadł na jednej z Wysp Kanaryjskich, następnie wrócił do Europy. Ostatni okres życia spędził w Göteborgu w Szwecji. 

Jan Metzig (1804-1868)

Urodził się w Skwierzynie,  w rodzinie niemieckiej wywodzącej się z Dolnego Śląska. Po ukończeniu medycyny w wojskowej szkole lekarskiej w Berlinie, w 1829 r. uzyskał dyplom lekarza wojskowego. Ożenił się z Emilią Barbarą Schaefer, cioteczną siostrą Fryderyka Chopina. W 1831 r. przeniesiony został do Leszna na stanowisko lekarza batalionowego.  Dał się poznać jako wybitny specjalista w dziedzinie medycyny wojskowej, co przyniosło mu wysokie uznanie kół dowódczych w armii pruskiej. Przyczynił się do reformy umundurowania, która  pozytywnie wpłynęła na stan zdrowia żołnierzy. Korzystając ze swej pozycji publicznie występował w obronie praw narodowościowych ludności polskiej w zaborze pruskim. Ówcześni mieszkańcy Leszna zapamiętali go również jako "dobrego doktora", udzielającego bezpłatnych porad lekarskich i wspomagającego ubogich. Dr Jan Metzig pochowany został na cmentarzu ewangelickim w Lesznie. Jego grób przeniesiony został na cmentarz przy kościele św. Krzyża. 

Leon Rozpendowski (1897-1972)

 Artysta, plastyk, od 1922 r. mieszkaniec Leszna. Tu otworzył pracownię „Rozpend – artystyczna pracownia godeł”. Tworzył w niej sztandary, szyldy, reklamy, plakaty oraz kostiumy teatralne. Podczas II wojny światowej z narażeniem życia wraz z synem Tadeuszem wykradł wykonane przez Niemców fotografie dokumentujące egzekucję 20 polskich mieszkańców Leszna wykonaną 21.10.1939 r., których reprodukcje po wojnie posłużyły jako materiał dowodowy w procesie zbrodniarzy hitlerowskich w Norymberdze.

W 1947 roku, razem z Karolem Stobieckim, stworzył monumentalny obraz „Panorama bitwy na Psim Polu”, który trafił do Wrocławia, gdzie podziwiał je między innymi Pablo Picasso. Obraz zaginął w niewyjaśnionych okolicznościach w 1954 r. Rozpendowski jest autorem wielu innych dzieł batalistycznych i marynistycznych.

Zginął tragicznie, zamordowany podczas napadu na tle rabunkowym 10 lipca 1972 r. Spoczywa na cmentarzu parafialnym przy ul. Kąkolewskiej w Lesznie.

Z inicjatywy Prezydenta Miasta Leszna, Rada Miejska Leszna ustanowiła rok 2022 w Lesznie rokiem Leona Rozpendowskiego.  

Alfred Smoczyk (1927-1950)

Urodzony w Kościanie k. Leszna wybitny leszczyński żużlowiec. W okresie okupacji Alfred Smoczyk pracował w magazynie owocowym, gdzie po raz pierwszy próbował jazdy na DKW 125, należącym do pracodawcy. Po zakończeniu wojny podjął pracę w warsztacie samochodowym. Z powodzeniem startował na organizowanych po 1946 r. w Lesznie zawodach żużlowych. W 1950 r. 19 letni Alfred Smoczyk został wicemistrzem Polski w klasie 130 cm3. W następnych latach sięgał po najwyższe laury na zawodach żużlowych w kraju i zagranicą. Odnosił błyskotliwe sukcesy na torach Czechosłowacji, Szwecji i Holandii. Dzięki jego zwycięstwom Leszno zostało uznane za stolicę polskiego żużla. W 1949 r. zorganizowano tu pierwsze indywidualne mistrzostwa Polski, ich zwycięzcą został kochany przez leszczynian "Fred". Od 1950 r. startował w barwach klubu sportowego w Warszawie. Zginął tragicznie w wypadku motocyklowym na szosie z Leszna do Gostynia. Pośmiertnie przyznano mu tytuł żużlowego mistrza Polski za rok 1950. Jego imię nosi leszczyński stadion.

Aleksander Józef Sułkowski (1695-1762)

Urodzony w Krakowie, uczył się w szkole jezuickiej w Warszawie, następnie przyjęty został do korpusu paziów syna Augusta II Mocnego, elektora Saksonii i króla Polski. Towarzyszył następcy tronu w jego kilkuletniej podróży po Europie.  Za czasów elektora Fryderyka Augusta  (w Polsce króla Augusta III), Sułkowski stał się  wpływową osobistością w rządzie Saksonii. W 1733 r. otrzymał dziedziczny tytuł hrabiego Rzeszy niemieckiej. Przygotowywany był do objęcia najwyższych urzędów w Polsce. Pertraktacje ze Stanisławem Leszczyńskim w sprawie nabycia jego dóbr przyspieszyła nieoczekiwana  dymisja Sułkowskiego z drezdeńskiego dworu, następstwie przegranej rywalizacji z kanclerzem Brühlem. Od 1738 r. rezydował w Rydzynie i Lesznie. Wybitnie przyczynił się do gospodarczego rozwoju Leszna i rozległych dóbr, obejmujących kilkanaście tys. ha. Dbały o należytą edukację swych dzieci współpracował z ks. Stanisławem Konarskim. W  1752 r. zakupił   księstwo bielskie ( obecnie Bielsko Biała i okolice) podległe wówczas Austrii.  Rodowy herb Sułkowskich ozdobiła wówczas książęca mitra.

Książę Aleksander Józef Sułkowski w Polsce nie podejmował szerszej działalności politycznej. Postawa ta nie uchroniła go od podejrzeń o sprzyjanie Austrii podczas wojny prusko austriackiej o Śląsk. Przez 16 miesięcy więziony był przez Prusaków w twierdzy w Głogowie. Zmarł wkrótce po uwolnieniu. Ród książąt Sułkowskich ma Rydzynie i Lesznie wygasł w 1909 r.